Prezentowana na wystawie kolekcja 18 rysunków Józefa Richtera pochodzących z lat 1942–1944 przedstawia sceny związane z prześladowaniami i eksterminacją Żydów na Lubelszczyźnie. Oprócz działalności obozów pracy w Trawnikach i Lublinie, obozu koncentracyjnego na Majdanku czy obozu zagłady w Sobiborze ich tematyka nawiązuje również do historii gett i innych miejsc zagłady Żydów w dystrykcie lubelskim.

W okresie II wojny światowej Lubelszczyzna stała się areną brutalnej polityki antyżydowskiej realizowanej przez niemieckich okupantów. Jesienią 1939 r. z większości obszaru dawnego województwa lubelskiego utworzono dystrykt lubelski. Został on włączony do Generalnego Gubernatorstwa (GG), jednostki administracyjnej powstałej z części terytorium przedwojennej Polski. Jednym z głównych narzędzi terroru wobec ludności żydowskiej był system różnego rodzaju obozów tworzonych i nadzorowanych przez niemieckie władze policyjne.

Obozy pracy dla Żydów zaczęły powstawać na Lubelszczyźnie już od końca 1939 r. Z czasem stworzyły one gęstą sieć umożliwiającą eksploatację żydowskich robotników przymusowych. Od jesieni 1941 r. w stolicy dystryktu lubelskiego działał obóz koncentracyjny KL Lublin, zwany potocznie Majdankiem. Pełnił on, między innymi, funkcję głównego rezerwuaru żydowskiej siły roboczej w regionie. Również w Lublinie mieścił się sztab „Aktion Reinhardt” – operacji masowej eksterminacji Żydów w GG realizowanej od marca 1942 r., w obozach zagłady w Bełżcu, Sobiborze i Treblince.

Prezentowana na wystawie kolekcja 18 rysunków Józefa Richtera pochodzących z lat 1942–1944 przedstawia sceny związane z prześladowaniami i eksterminacją Żydów na Lubelszczyźnie. Oprócz działalności obozów pracy w Trawnikach i Lublinie, obozu koncentracyjnego na Majdanku czy obozu zagłady w Sobiborze ich tematyka nawiązuje również do historii gett i innych miejsc zagłady Żydów w dystrykcie lubelskim.

Część rysunków Józefa Richtera wykonana została na gazetach i obwieszczeniach okupacyjnych, których kopie również znalazły się na ekspozycji. Owe strzępy okupacyjnej codzienności stanowią tło dla prac ilustrujących zagładę Żydów na Lubelszczyźnie. Dodatkowo zostały one uzupełnione o fragmenty relacji świadków historii oraz komentarz kuratorski.

Postać i rysunki Józefa Richtera odkryła Miriam Nowicz z Muzeum Bojowników Getta w Izraelu. Oprócz imienia i nazwiska niewiele jednak wiadomo o samym twórcy. Nowicz, która w poszukiwaniu źródeł dokumentujących Holokaust podróżowała po krajach powojennej Europy, kolekcję prac Richtera odnalazła w czasie wizyty w Polsce. Mieszkaniec jednej z wsi w okolicach Chełma, który przechował je do zakończenia wojny, poinformował badaczkę, że autor niezwykłych rysunków dołączył do oddziałów partyzanckich i zginął w potyczce.

Istnieje wiele hipotez dotyczących tożsamości Józefa Richtera. Najprawdopodobniej pochodził on z okolic Chełma, a w czasie okupacji był zatrudniony jako robotnik kolejowy przy modernizacji linii Dorohusk – Chełm – Lublin. Możliwe, że należał do tak zwanego Baudienstu – niemieckiej Służby Budowlanej przymusowo zatrudniającej Polaków. W życiu codziennym posługiwał się językiem polskim, w którym opisywał na odwrociach swoje prace.

Datacja gazet i obwieszczeń, na których rysował Richter, pozwala stwierdzić, że tworzył jeszcze wiosną 1944 r., odwzorowując z pamięci obserwowane wcześniej sytuacje. Niezależnie od tego, kim był i czym się zajmował w miejscach prezentowanych wydarzeń, jego prace cechuje współczucie i zrozumienie dla tragizmu losu ofiar Zagłady.

Część rysunków to sporządzone naprędce zapisy ulotnych wrażeń bezpośredniego świadka. Inne tworzone były w pewnym oddaleniu czasowym od obserwowanych scen. Nie wiadomo, czy autor był wykształcony artystycznie. Z jednej strony jego szkice znamionują pewna prostota i skrótowość, z drugiej – cechuje je dobre opanowanie warsztatu rysownika. Oprócz walorów artystycznych kolekcja prac Józefa Richtera ma niezwykłą wartość dokumentacyjną, unaocznia miejsca i wydarzenia opisywane przez nieliczne ocalałe źródła historyczne.

Czas ekspozycji: 3.11.2017 – 26.04.2018