Z ogromnym żalem przyjęliśmy wiadomość o śmierci pani Zofii Murawskiej-Gryń w dniu 12 kwietnia 2021 r. Odeszła od nas wspaniała, niezwykle skromna, życzliwa ludziom i bardzo serdeczna osoba, która pozostanie w naszej pamięci jako jedna z najważniejszych postaci Państwowego Muzeum na Majdanku. Przypominamy Jej życiorys i najważniejsze osiągnięcia zawodowe.

Zofia Murawska-Gryń, urodziła się 30 stycznia 1932 r. w Lublinie. Tutaj też uczęszczała do Żeńskiego Gimnazjumi Liceum Ogólnokształcącego Wacławy Arciszowej. Po maturze, którą zdała w 1952 r., podjęła studia wyższe na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim na polonistyce. Pracę w Państwowym Muzeum na Majdanku rozpoczęła 15 czerwca 1957 r. jako asystent muzealny w dziale naukowo-badawczym, w którym rozwijała swoje pasje zawodowe. Należała do grona tych pracowników, którzy jako pierwsi podjęli studia nad dziejami niemieckiego obozu koncentracyjnego na Majdanku. Z czasem Zofia Murawska-Gryń rozszerzyła swoje zainteresowania na inne zagadnienia badawcze związane z okupacją niemiecką w Polsce.

W 1966 r. awansowała na adiunkta muzealnego, pozostając w dziale naukowo-badawczym, a w 1973 r. uzyskała stopień kustosza.

Niezależnie od pracy zawodowej w Muzeum, Zofia Murawska-Gryń angażowała się także w działalność społeczną na rzecz ochrony i upamiętnienia miejsc związanych z martyrologią narodu polskiego. W uznaniu jej wybitnych zasług w tym obszarze została odznaczona w grudniu 1980 r. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, a w październiku 2001 roku Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Ponadto otrzymała szereg odznaczeń resortowych m.in.: Odznakę „Zasłużony Działacz Kultury”, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Złoty Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej oraz Złotą Odznakę „Zasłużony dla Województwa Lubelskiego” i Złotą Odznakę „Zasłużony dla Lublina”.

Zofia Murawska-Gryń na początku swojej drogi zawodowej związała się z Towarzystwem Opieki nad Majdankiem, pełniąc w nim najpierw funkcję sekretarza Zarządu Oddziału Wojewódzkiego TOnM., akilka lat później funkcję prezesa Zarządu Głównego Towarzystwa. Wspierała organizację aż do momentu jej oficjalnego rozwiązania w 2015 r. To właśnie dzięki napisanym przez nią bardzo rzetelnym sprawozdaniom z działalności TOnM możliwe jest odtworzenie jego historii.

Przez pewien czas Zofia Murawska-Gryń współpracowała także z Okręgową Komisją Badania Zbrodni Hitlerowskich w Lublinie.

Poprzez swoją pracę w Muzeum Zofia Murawska-Gryń przyczyniła się znacząco do realizacji misji instytucji, czyli godnego upamiętnienia dziesiątków tysięcy ofiar obozu na Majdanku i dbania o zachowanie świadectw, reliktów i pozostałości obozowych jako miejsca pamięci. Powszechne uznanie budzi osobisty wkład Zofii Murawskiej-Gryń w popularyzację wiedzy o II wojnie światowej. Przewodniki jej autorstwa poświęcone historii KL Lublin znane są wielu pokoleniom Polaków, ale też cudzoziemcom odwiedzającym Muzeum na Majdanku, zostały bowiem przetłumaczone na wiele języków obcych. Jedną z najbardziej znanych pozycji jest opracowana wspólnie z Edwardem Gryniem publikacja pt. „Obóz koncentracyjny Majdanek”, wydana przez Państwowe Muzeum na Majdanku w 1962 r. i wznawiana w kolejnych latach. Ponadto Zofia Murawska-Gryń była zaangażowana w szkolenie przewodników Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Lublinie, których wprowadzała w tematykę obozową.

Oprócz tego jest autorką i współautorką scenariuszy wystaw dokumentalnych prezentowanych w Muzeum i poza nim. Współpracowała m.in. nad scenariuszem trzeciej stałej ekspozycji muzealnej w 1962 r., która z pewnymi zmianami była prezentowana do połowy lat 90. XX w., i z którą zapoznało się ok. 6 milionów osób.

Głównym zagadnieniem, na którym skupiała się Zofia Murawska-Gryń były losy dzieci i małoletnich więźniów niemieckiego obozu koncentracyjnego na Majdanku, które opisała w kilku ważnych artykułach, m.in.: „Dzieci w obozie koncentracyjnym na Majdanku” opublikowanego w 1969 r. w wydawnictwie pt. „Zbrodnie hitlerowskie na dzieciach i młodzieży polskiej 1939-1945”, „Martyrologia dzieci w obozie koncentracyjnym na Majdanku” zamieszczonegow publikacji „Dzieci i młodzież w okresie II wojny światowej” pod red. Czesława Pilichowskiego w 1982 r. Innym bliskim sercu Zofii Murawskiej-Gryń tematem były kobiety uwięzione w KL Lublin. Im także poświęciła kilka artykułów, które ukazały się w periodyku muzealnym „Zeszyty Majdanka”. Pierwszy tekst ukierunkowany na to zagadnienie trafił do rąk czytelników wraz z IV tomem „Zeszytów Majdanka” w 1969 r. i był zatytułowany „Kobiety w obozie koncentracyjnym na Majdanku”.

Przeglądając imponującą listę różnego rodzaju opracowań i publikacji Zofii Murawskiej-Gryń, łatwo zauważyć jeszcze dwa kolejne aspekty związane z dziejami KL Lublin, na których koncentrowała swoją uwagę autorka. Były to takie zagadnienia, jak warunki życia więźniów oraz życie kulturalne i religijne w obozie. Należy w tym miejscu wymienić jedną z jej ważniejszych książek, a mianowicie „Pieśni zza drutów”, wydaną nakładem Towarzystwa Opieki nad Majdankiem w 1985 r. Są to zebrane i opracowane przez nią wiersze, pieśni i piosenki napisane w obozie na Majdanku. Pozycja ta służy po dziś dzień jako podstawowe źródło wiedzy o twórczości obozowej i o jej autorach – więźniach KL Lublin.

Artykuły Zofii Murawskiej-Gryń można znaleźć także w monografii obozu pt. „Majdanek 1941-1944” pod red. Tadeusza Mencla wydanej w 1991 r. Porusza ona w nich następujące tematy: warunki egzystencji osadzonych oraz życie kulturalne i oświatowe w obozie.

W 1992 r., po 35 latach pracy zawodowej, Zofia Murawska-Gryń przeszła na emeryturę. Nie zakończyła jednak swojej współpracy z Muzeum, którą kontynuowała do 1999 r. Także w okresie późniejszym wspierała Muzeum swoim doświadczeniem zawodowym i wrodzonym talentem pisarskim, wykonując korekty artykułów powierzonych jej przez młodsze pokolenie muzealników.

Z uwagi na znakomity dorobek merytoryczny i wieloletnie osobiste zaangażowanie w sprawy Muzeum, Zofia Murawska-Gryń została zaproszona do Rady Muzeum z ramienia Towarzystwa Opieki nad Majdankiem. Dopiero pogarszający się stan zdrowia zmusił ją do ograniczenia aktywności, ale nie przeszkodził w uczestniczeniu w ważnych wydarzeniach muzealnych. Trudno nam będzie teraz wyobrazić sobie uroczystości rocznicowe w Muzeum bez pani Zofii. Niech spoczywa w pokoju!