14.03.2017
„Aktion Reinhardt” w dokumentach zgromadzonych w PMM
Lublin odegrał szczególną rolę w „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej". Stał się centrum dowodzenia i ośrodkiem logistycznym „Aktion Reinhardt” mającej na celu likwidację Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Odpowiedzialnym za realizację tego planu był Odilo Globocnik, dowódca policji i SS w dystrykcie lubelskim. Jego zadanie polegało na utworzeniu obozów zagłady oraz organizacji deportacji Żydów i przejęciu ich mienia na rzecz III Rzeszy.
Jesienią 1941 r. Globocnik przystąpił do organizowania sztabu operacji. Na jego siedzibę wybrał budynek koszar im. Juliusa Schrecka na rogu ulic Spokojnej i Pierackiego (obecnie I Armii Wojska Polskiego). Przy urzędzie dowódcy policji i SS w dystrykcie lubelskim powstał wydział „Hauptabteilung Einsatz Reinhardt”. Jego kierownikiem został Herman Höfle, który odpowiadał także za logistykę transportów z deportowanymi Żydami, natomiast za przejęcie mienia żydowskiego odpowiadał Christian Wirth, a później zastąpił go Georg Wippern.
Odzież i przedmioty codziennego użytku miały trafić do Głównego Urzędu Gospodarczo-Administracyjnego (WVHA), zaś dewizy i kosztowności do Banku Rzeszy. Rozkazem Globocnika z 15 lipca 1942 r. administracje obozów włączonych w realizację programu zagłady Żydów zostały zobowiązane do ewidencjonowania zrabowanego mienia żydowskiego.
Przy sztabie „Aktion Reinhardt” zostały utworzone dwie centralne komórki, z których jedna przyjmowała dewizy, kruszce, kamienie szlachetne i inne przedmioty wartościowe, druga zaś – odzież, obuwie i wyposażenie gospodarstwa domowego. Kierownikiem pierwszej był SS-Sturmbannführer Georg Wippern, druga podlegała SS-Hauptsturmführerowi Hermanowi Höflemu.
Komórki te prowadziły kartoteki funkcjonujące w ramach oddziału IVa, czyli administracji garnizonu SS, który prowadził też kartoteki magazynu „Aktion Reinhardt” przy ul. Chopina 27 w Lublinie. Gromadzono i sortowano w nim dobra zrabowane Żydom. Pełna nazwa magazynu brzmiała „SS- und Polizeiführer Lublin. Einsatz Reinhardt – Materiallager Chopinstr. 27”. Jego kierownikiem był SS-Unterscharführer Fritz Dorl. Z zasobów magazynowych korzystały urzędy i instytucje niemieckie, składając stosowne wnioski do oddziału IVa, który je zatwierdzał i zlecał ich realizację.
Dokumenty dotyczące ewidencjonowania i zarządzania mieniem żydowskim zrabowanym w toku „Aktion Reinhardt” stanowią część zasobu archiwalnego Państwowego Muzeum na Majdanku. Zespół liczy 14 jednostek archiwalnych, w których zgromadzono m.in.: rozporządzenia oddziału IVa dotyczące trybu urzędowania i prowadzenia kartoteki centralnej dóbr materialnych, wykazy przedmiotów wartościowych i pieniędzy odebranych Żydom, księgę magazynu odzieży i wyposażenia z 1942 r. oraz zeszyt z nazwiskami Żydów zatrudnionych w magazynie w charakterze wartowników w okresie od grudnia 1942 r. do kwietnia 1943 r. Kolejną grupę akt tworzą zapotrzebowania na różne rzeczy z magazynów oraz upoważnienia oddziału IVa do ich wydania, ponadto kopie rachunków za sprzedane przedmioty wystawione przez urząd dowódcy policji i SS w 1943 r., a także pokwitowania odbiorców korzystających z zasobów magazynowych z lat 1942–1943.
Jednym z ciekawszych dokumentów jest formularz protokołu zawierającego klauzulę tajności, który podpisywany był przez każdą osobę zaangażowaną w realizację operacji „Reinhardt”. Zainteresowanie budzi także protokół zdawczo-odbiorczy z wykazem przedmiotów odebranych Żydom przywiezionym do obozu zagłady w Bełżcu.
Niestety, opisane wyżej źródła stanowią tylko niewielką część dokumentacji operacji „Reinhardt” i dotyczą jednego z jej aspektów – grabieży mienia. Jednakże skala tej grabieży znajdująca tylko częściowo odbicie w dokumentach oraz skrupulatność, z jaką były one prowadzone, pomagają w wyobrażeniu sobie wymiaru zbrodni dokonanej na Żydach w ramach „Aktion Reinhardt”.